Ο Δημοσθένης διαχωρίζει τη θέση του από τους υπόλοιπους πολιτικούς αγορητές
1. Ω άνδρες Αθηναίοι, αν και πολύς λόγος γίνεται, σχεδόν σε κάθε συνέλευση για όσα διαπράττει, αφ' ότου κλείσαμε ειρήνη, ο Φίλιππος, όχι μόνο σε μας, αλλά και στους άλλους, και ενώ ξέρω πως όλοι θα θέλανε να υποστηρίξουν, όσο και αν στη πράξη δεν το κάνουν, πως πρέπει και να λέμε και να ενεργούμε έτσι ώστε εκείνος να πάψει να προκαλεί και να τιμωρηθεί, εν τούτοις βλέπω να έχουν φθάσει σε τέτοια κρισιμότητα τα πράγματα, σε τέτοιαν εγκατάλειψη, ώστε φοβάμαι μην πω έναν βλάσφημο λόγο, όμως λόγο αληθινό. Αν όλοι οι ρήτορες είχαν θελήσει να προτείνουν και σεις είχατε ψηφίσει τα μέτρα με τα οποία θα φθάναν τα πράγματα στην έσχατη κατάντια, δεν νομίζω πως θα μπορούσαν να είναι χειρότερα από ό,τι είναι σήμερα.
2. Πολλά ίσως να είναι τα αίτια αυτής της καταστάσεως· ούτε ένα, ούτε δύο φέραν αυτή την κατάντια· προ παντός δε, αν σκεφθήτε σωστά, ως αίτιο θα βρήτε αυτούς που προτιμούν να σας λένε μάλλον τα ευχάριστα παρά τα ορθά. Από αυτούς, μερικοί, ω άνδρες Αθηναίοι, συντηρώντας το κλίμα μέσα στο οποίο οι ίδιοι ευδοκιμούν και έχουν δύναμη, δεν λαμβάνουν καμμιά πρόνοια για το μέλλον και δεν νομίζουν πως πρέπει και εσείς να λάβετε. Άλλοι πάλι, κατηγορώντας και διαβάλλοντας όσους βρίσκονται στα πράγματα, τίποτε άλλο δεν κάνουν παρά κοιτάνε πώς η πόλη θα τα βάλη με τον εαυτό της, και με αυτό να απασχολήται, ώστε να βρίσκη ο Φίλιππος ευκαιρία και να λέη και να πράττη ό,τι θέλει. 3. Είναι συνηθισμένες σ' εμάς οι τέτοιου είδους πολιτικές ενέργειες και αυτές γίνονται αφορμές των δεινών μας.
Ω άνδρες Αθηναίοι, σας ζητώ, αν πω με παρρησία καμμιά αλήθεια, διόλου να μην οργισθήτε γι' αυτό μαζί μου. Διότι σκεφθήτε τούτο: Εσείς την ελευθερία του λόγου σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θεωρείτε πως πρέπει να είναι τόσο κοινή σε όλους όσους ζουν σε τούτη την πόλη, ώστε να την έχετε παράσχει και στους ξένους και στους δούλους· και μπορεί να δης σ' εμάς υπηρέτες να έχουν περισσότερη εξουσία να λένε ό,τι θέλουν, παρά οι πολίτες σε μερικές άλλες πόλεις. Και μόνο από τις πολιτικές συζητήσεις την ελευθερία την έχετε εξοβελίσει.
4. Συνέπεια αυτού είναι στη μεν εκκλησία να ηδονίζεσθε και να κολακεύεσθε, τα πάντα ακούοντας για να ευχαριστιέστε, στην εξέλιξη όμως των γεγονότων να κινδυνεύετε τώρα τον έσχατο των κινδύνων. Αν λοιπόν έχετε και τώρα τις ίδιες διαθέσεις, δεν έχω τι να πω· αν όμως θέλετε να ακούσετε όσα είναι συμφέροντα χωρίς κολακείες, τότε είμαι πρόθυμος να μιλήσω. Διότι και αν ακόμα είναι πολύ κακή η πολιτική κατάσταση, και πολλά εγκαταλειφθήκανε, υπάρχει όμως η δυνατότητα ακόμη τα πάντα να επανορθωθούν, αν θελήσετε να κάνετε ό,τι επιβάλλεται.
5. Είναι παράδοξο ίσως αυτό που θα σας πω, είναι όμως αληθινό: ό,τι στάθηκε το χειρότερο στο παρελθόν, αυτό μπορεί να είναι το καλλίτερο για το μέλλον. Ποιο είναι αυτό; Ότι τα πράγματα πήγαν άσχημα, διότι εσείς ούτε μικρό ούτε μεγάλο από όσα έπρεπε εκάνατε· ενώ, αν είχαν καταντήσει σε αυτό το σημείο, αν και είχατε πράξει ό,τι έπρεπε, τότε δεν θα υπήρχε καμμιά ελπίδα να βελτιωθούν. Τώρα ο Φίλιππος νίκησε τη ραθυμία και την αμέλειά σας· την πόλη δεν την νίκησε. Ούτε επομένως σεις νικηθήκατε, αλλά και δεν κινηθήκατε.
6. Αν όλοι λοιπόν συμφωνούμε πως ο Φίλιππος και την πόλη πολεμά και παραβαίνει την ειρήνη, τίποτα άλλο δεν θα έπρεπε οι αγορητές να λένε και να συζητούν, παρά πώς κατά τον ασφαλέστερο και τον ευκολώτερο τρόπο θα τον πολεμήσωμε. Επειδή όμως μερικοί πήραν μια τόσο άτοπη θέση, ώστε, ενώ εκείνος καταλαμβάνει πόλεις, κατέχει δικά μας εδάφη και αδικοπραγεί απέναντι όλων, να ανέχωνται συχνά να υποστηρίζεται στις συνελεύσεις μας, πως κάποιοι δικοί μας είναι υπαίτιοι του πολέμου, είναι ανάγκη να προφυλαχθούμε από αυτούς τους ισχυρισμούς και να αποκαταστήσωμε την αλήθεια.
7. Διότι υπάρχει φόβος, αν κάποιος υποστηρίξη και προτείνει πως πρέπει να αμυνθούμε, να κατηγορηθή ότι αυτός προκαλεί τον πόλεμο. Εγώ λοιπόν πρώτα από όλα θα μιλήσω για το ακόλουθο ζήτημα και θα το προσδιορίσω: αν είναι στο χέρι μας να αποφασίσωμε, αν θα έχωμε ειρήνη ή πόλεμο.
8. Αν λοιπόν, για να αρχίσω από αυτό, μπορεί η πόλις να έχη ειρήνη, και τούτο εξαρτάται από αυτήν, τότε υποστηρίζω πως πρέπει να θέλωμε ειρήνη· και όποιος τα λέει αυτά, αξιώ να τα υποστηρίξη και με προτάσεις και με πράξεις και να μην κοροϊδεύη. Αν όμως ο άλλος, με τα όπλα στα χέρια και με γύρω του δύναμη πολλή, σας προβάλλει μεν το όνομα της ειρήνης, αλλά ο ίδιος επιδίδεται σε πολεμικές επιχειρήσεις, τι άλλο μας μένει παρά να αμυνθούμε; Αν πάλι θέλετε να λέτε απλώς ότι έχετε ειρήνη, όπως εκείνος, δεν έχω αντίρρηση.
9. Όποιος θεωρεί ως ειρήνη μια κατάσταση όπου εκείνος, αφού κατέκτησε όλα τα άλλα, πρόκειται να μας επιτεθή, αυτός πρώτα είναι τρελλός· και έπειτα μιλά για ειρήνη που υπάρχει από μέρους μας απέναντί του, όχι όμως από μέρους του απέναντί μας। Τούτο άλλωστε είναι που ο Φίλιππος εξαγοράζει με όλα τα χρήματα που ξοδεύει· αυτός μεν να μας πολεμά, από μας δε να μην πολεμιέται.
Πού οφείλεται η δουλοπρεπής στάση των ελληνικών πόλεων απέναντι στον Φίλιππο
36. Ποια είναι η αιτία αυτών των δεινών; Γιατί ασφαλώς όχι χωρίς λόγο, όχι χωρίς μιαν εύλογη αιτία, ούτε τότε οι Έλληνες ήταν ώριμοι για ελευθερία, ούτε τώρα ώριμοι για δουλεία. Ήταν τότε, ω άνδρες Αθηναίοι, ήταν τότε μέσα στις σκέψεις πολλών κάτι που τώρα λείπει, αυτό που νίκησε τον περσικό πλούτο και διατήρησε ελεύθερη την Ελλάδα, που την έκανε να μην ηττάται ούτε σε ναυμαχία ούτε σε πεζομαχία, κάτι, που, γιατί τώρα χάθηκε, όλα μολύνθηκαν και έγινε η πολιτική κατάσταση άνω κάτω.
37. Τι είναι αυτό; Δεν είναι τίποτε πολύπλοκο· δεν θέλει πολύ σοφία. Είναι ότι εκείνους που παίρναν χρήματα από όσους ήθελαν να κυριαρχήσουν ή να διαφθείρουν την Ελλάδα, οι πάντες τους μισούσαν, ότι δεν υπήρχε φοβερώτερο κακό από το να πιάσουν κάποιο δωροδοκούμενο, ότι τον τιμωρούσαν με τις αυστηρότερες ποινές και ότι γι' αυτόν δεν υπήρχε ούτε χάρις, ούτε συγγνώμη.
38. Τότε την ευκαιρία σε κάθε περίσταση, αυτήν που συχνά η τύχη προσφέρει και στους αμελείς εναντίον των επιμελών, και σ' εκείνους που τίποτα δεν θέλουν να κάνουν, εναντίον εκείνων που πράττουν όλα όσα πρέπει, αυτήν δεν μπορούσες να την αγοράσης ούτε από τους ρήτορες, ούτε από τους στρατηγούς· ούτε και την μεταξύ μας ομόνοια, ούτε και τη δυσπιστία προς τους τυράννους και τους βαρβάρους, ούτε και τίποτα παρόμοιο. 39. Τώρα όμως όλα αυτά αγοράζονται, σαν να πουλιότανε στην αγορά και εις αντάλλαγμα αυτών εισαγάγαμε όσα αρρώστησαν και κατέστρεψαν την Ελλάδα. Και αυτά ποια είναι; Η ζήλια, αν κάποιος χρηματίσθηκε· το γέλοιο αν το ομολογήση· η συγγνώμη για αυτόν που πιάστηκε να χρηματίζεται· το μίσος εναντίον όποιου τους επιτιμά και όλα όσα φέρνει μαζί της η δωροδοκία. Διότι από τριήρεις, και πλήθος στρατιωτών και αφθονία χρημάτων και κάθε είδους πολεμικών εφοδίων και από όλα όσα κρίνεις ότι έχει δύναμη μια πόλη, τώρα όλα τα διαθέτομε κατά πολύ μεγαλείτερα και κατά πολύ αφθονώτερα από όσα οι τότε· αλλά αυτά καταντούν άχρηστα, ανενέργητα, ανώφελα από αυτούς που τα πουλούνε.
Μτφρ. Κ. Τσάτσος. [1975] 1983. Δημοσθένης. Οι τρεις Ολυνθιακοί, τρεις Φιλιππικοί και ο λόγος Περί των εν Χερρονήσω. Μετάφραση, εισαγωγικά σημειώματα, σχόλια. 2η έκδ. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
